Mimo, że sercem województwa zachodniopomorskiego jest Szczecin, istnieje wiele mniejszych miejscowości, które mają równie dużo do zaoferowania. Należy do nich właśnie Goleniów, który oprócz bogatej historii, przyciąga turystów ciekawymi zabytkami i innymi atrakcjami. 

Goleniów znajdujące się na skraju Puszczy Goleniowskiej, zaledwie 30 kilometrów od Szczecina. Przez miejscowość przepływa rzeka Ina oraz wpadające do niej Wiśniówka oraz Struga Goleniowska. Dzięki bliskiemu usytuowaniu przy stolicy województwa, Goleniów to idealne miasto do zwiedzania w ramach podróży po zachodniopomorskim.

Początki miasta sięgają aż X wieku, co sprawia, że Goleniów jest niezwykle obfitym w zabytki i ciekawą historię miejscem. Prawa miejskie i przywileje żeglugi oraz zwolnień celnych Goleniów otrzymał z rąk Barnima I w 1268 roku. Od tej pory następował szybki rozwój miasta, którego zwieńczeniem było wstąpienie do związku Hanzy. Bogactwo miasta widoczne było przede wszystkim w zabudowie. Od końca XIII wieku powstawały budowle, z których część przetrwała do czasów współczesnych. Miasto otrzymało również prawo bicia własnej monety, co skrzętnie wykorzystano, wydając tzw. biały grosz goleniowski. 

Zniszczenia, jakich dokonały wojna trzydziestoletnia, pożary, epidemie oraz II wojna światowa, doprowadziły do znaczących zmian w topografii miasta. W okresie II wojny światowej miasto zostało zniszczone w prawie 70%, a starówka w 90%. Obecnie Goleniów jest znaczącym ośrodkiem handlowym oraz ważnym węzłem komunikacyjnym.

Mury obronne 

Budowę fortyfikacji miasta rozpoczęto tuż po przyznaniu miastu praw miejskich. Obecne mury pochodzą z XIV-XV wieku, jednak zachowały się jedynie ich fragmenty. Fortyfikacje zbudowano z kamienia i cegieł w celach obronnych. Do połowy XIV wieku Goleniów był otoczony murem kamiennym i kamienno ceglanym z kilkoma czatowniami i basztami, a także czterema bramami:

• Bramą Wolińską – od strony północno-wschodniej, w kierunku Wolina,
• Bramą Szczecińską – od strony zachodniej, w kierunku Szczecina,
• Bramą Stargardzką – od strony południowej, w kierunku Stargardu,
• Bramą Młyńską – od strony północnej, do portu w Świnoujściu.

Do dziś zachowała się Brama Wolińska, o której więcej można poczytać poniżej.

Brama Wolińska 

Brama stanowi jedyną ocalałą z czterech bram wjazdowych do Goleniowa. Została zbudowana w XIV wieku w stylu gotyckim. Budowla reprezentuje typ bramy szczytowej i jest najlepiej zachowanym w niezmienionej formie obiektem tego typu na całym Pomorzu Zachodnim. To najcenniejszy zabytek Goleniowa.

Budynek mierzy około 30 metrów. Dwie fasady znacznie różnią się od siebie. Ta od strony od strony zewnętrznej jest dość surowa, natomiast od strony miejskiej bardziej ozdobna. Dekoracyjność została osiągnięta poprzez zastosowanie pionowych lizenów, czyli wypukłości, które podkreślają smukłość budowli. W szczytach widoczne są blendy – ślepe okna.

Mur przylegający do bramy zakończony jest z jednej strony wieżyczką, na której od wewnętrznej strony widnieje pierwszy herb miasta (przedstawiający rzekę, łódź, drzewo oraz Gryfa). Gryf to symbol książąt szczecińskich, założycieli miasta, łódź może symbolizować handel morski (Hanza), a drzewo – okoliczne lasy Puszczy Goleniowskiej. Natomiast z drugiej, zewnętrznej strony wieżyczki znajduje się nowy herb, używany do dzisiaj, z dwoma księżycami i czterema gwiazdami na niebieskim tle.

Przez wieki oprócz funkcji obronnych Brama Wolińska w Goleniowie pełniła rolę bramy celnej miasta. Obecnie w Bramie funkcjonuje Goleniowski Dom Kultury, a dawny przejazd został przebudowany i zaadaptowany na Centrum Informacji Turystycznej.

Baszta Mennicza i Baszta Prochowa

Baszta Mennicza to ośmioboczna baszta, wchodząca w skład murów obronnych. Dawniej znajdowała się tutaj mennica miejska, bito m.in. monety zwane białym groszem goleniowskim. Niestety nie można wejść do środka, a podziwiać ją jedynie z zewnątrz. Obok baszty znajdują się wrota – furta wodna, będące dawniej przejściem z otoczonego murami miasta nad rzekę.

Baszta Prochowa w Goleniowie (zwana także Basztą Strażniczą) ma inną budowę, bo cylindryczną. Baszta również wchodzi w skład murów obronnych w Goleniowie. Położona jest nad rzeką Iną, na rogu murów, przy Gimnazjum nr 1 i niewielkim parku. Budowla została zwieńczona stożkowym szczytem i zbudowana z czerwonej cegły. Dawniej pełniła funkcje penitencjarne, a także prochowni. Obecnie, podobnie jak Baszta Mennicza, zamknięta i udostępniona do zwiedzania od zewnątrz.

Kościół św. Katarzyny 

Najpiękniejsza i najokazalsza świątynia Goleniowa to dawny kościół farny, wybudowany w XV wieku w stylu gotyckim na fundamentach kościoła romańskiego. W XVI wieku przemianowano go na kościół protestancki. Po II wojnie światowej został bardzo zniszczony, ale odbudowano go w latach 50. XX wieku. Dziś świątynia podlega parafii przy ul. Jana Pawła II prowadzonej przez księży chrystusowców – rzymskokatolickich zakonników. Patronką kościoła jest św. Katarzyna Aleksandryjska z Egiptu.

Największą atrakcją budynki jest jego architektura. Kościół złożony jest z trzynawowego, halowego korpusu, wspartego na czterech gładkich ośmiobocznych filarach. Posiada kwadratową wieżę oraz dwie kaplice.

Obecny wystrój wnętrza różni się od oryginalnego, ale starano się jak najlepiej odtworzyć plany XIX-wiecznej regotyzacji. W prezbiterium znajduje się ołtarz w formie tryptyku wykonany przez artystę Stanisława Szulca. Kościół św. Katzryny posiada piękne, kolorowe witraże, które przedstawiają znanych współczesnych świętych: św. Maksymiliana Kolbe, Chrystusa Króla, Jadwigę, Wojciecha i Stanisława, Jana Pawła II oraz Katarzynę. 

Dwie kaplice poświęcone są Augustowi Hlondowi, papieżowi Janowi Pawłowi II oraz Matce Boskiej Nieustającej Pomocy. W pobliżu nawy bocznej znajdują się także relikwie św. Faustyny Kowalskiej.

Spichlerz Zbożowy

Jeden z ważniejszych zabytków Goleniowa – jedyny ocalały z kilku magazynów zbożowych stojących dawniej w porcie nad Iną. Zbudowany został w XVIII wieku jako budynek o konstrukcji ryglowej. Niestety obecnie nie jest wykorzystywany, ale spichlerz nadal pozostaje cennym elementem dawnego pejzażu kulturowego miasta, które przez wieki swoją siłę czerpało z handlu, a istniejący port i spichlerz były tego symbolem.

Gdy miasto rozkwitało nad rzeką Iną, powstały dwa spichlerze oraz zabudowa portowa. Goleniów dzięki przynależności do Hanzy od 1368 roku prowadził regularną wymianę handlową z krajami nadbałtyckimi. Dopiero w połowie XVI wieku, dwa małe spichlerze zastąpiono jednym dużym. Jednak to nie ten spichlerz podziwiam dzisiaj. Ten wybudowano na miejscu starego w połowie XVIII wieku. 

W XIX wieku całe miasto przestało czerpać większe korzyści z portu. Handel morski zastąpiono tańszym i bardziej wydajniejszym transportem kolejowym. Zmniejszenie rangi portu miał też związek z coraz gorszymi warunkami żeglugowymi, będącymi skutkiem braku regulacji rzeki. W 1882 roku Goleniów uzyskał połączenia kolejowe ze Szczecinem i Kołobrzegiem, a dziesięć lat później z Kamieniem Pomorskim. Port stracił wtedy całkowicie swoje znaczenie, a o jego istnieniu przypomina piękny, zabytkowy spichlerz.

Pozostałe zabytki w Goleniowie

Zakład Karny

Obiekt po raz pierwszy pojawił się na mapach miasta w latach 80. XIX wieku, Teren zakładu obejmuje teren o powierzchni 6,53 ha. Budynki budynki więzienne wybudowane z końcem XIX oraz przełomu XIX i XX wieku przetrwały w niezmienionym stanie do czasów obecnych. Do dziś znajduje się tu także zakład karny. W czasie II wojny światowej przetrzymywano w Goleniowie antyfaszystów, a po jej zakończeniu więzienie wykorzystano do osadzenia zbrodniarzy wojennych. 

Wiele z budynków jest naprawdę atrakcyjnych pod względem architektury. Zawierają dużo elementów neogotyckich sklepień, łuków i rozet. Nie wszystkie budynki z terenu zakładu są jednak wpisane do rejestru zabytków. Należą do nich: budynek administracyjny z bramą, budynek ze świetlicą, pawilon więzienny A, B i C oraz pawilon więzienny D, budynek z wieżą, który zawiera szpital i kaplicę oraz budynek-łącznik.

Wieże Ciśnień 

Na terenie istnieją dwie zabytkowe wieże ciśnień. Pierwsza z nich zwana kolejową wieżą wodną powstała w 1912 z czerwonej cegły, z szachulcową głowicą. Stoi w pobliżu dworca PKP w Goleniowie. Wybudowano ją, aby zaopatrywała w wodę parowozy, choć do dziś dostarcza wodę budynkom dworcowym.

Na początku lat 70. zawaliła się jedna ze ścian osłaniających zbiornik. W latach 90. dokonano remontu, ponieważ wieża była w bardzo złym stanie technicznym. Podczas remontu wymieniono dach, odbudowano i odnowiono ściany elewacji, a drewniane elementy konstrukcji zaimpregnowano.

Inną tego typu konstrukcją jest również ceglana wieża, lecz wybudowana w 1935 roku. Woda czerpana była ze studni głębinowych. W zbiorniku wieżowym gromadzone były nadwyżki wody nie wtłoczone do sieci miejskiej. Budowla pełniła także rolę zbiornika wyrównującego ciśnienie w sieci. 

 

Jak widać, Goleniów to miasto pełne zabytków i ciekawych miejsc. Aby lepiej poczuć klimat miasta oraz zrozumieć jego plan oraz zabytki, warto zgłębić długą, ale fascynującą historię Goleniowa.